เรื่องของค่าสายตา: ประเภท ความหมาย และวิธีการเขียนค่าสายตา

                                                                                                                                                            29 November 2020
-    Sphere lens
-    Cylinder lens และ
-    Spherocylindrical lens
ปัจจุบันเลนส์สายตาส่วนใหญ่ผลิตบนโครงสร้างแบบ Meniscus โดยผิวด้านหน้าจะเป็นโค้งนูน (Convex surface) และกำหนดเป็น Base curve ของเลนส์ ในขณะที่ผิวด้านหลังเป็นแบบโค้งเว้า (Concave surface) หากโค้งด้านหน้ามากกว่าโค้งด้านหลังจะได้เลนส์บวก (Positive lens) และหากโค้งด้านหน้าน้อยกว่าโค้งด้านหลังจะได้เลนส์ลบ (Negative lens)
 
Sphere lens เป็นเลนส์ที่ผิวด้านหน้าและด้านหลังเป็นโค้งเดี่ยวขนาดต่าง ๆ เลนส์ Sphere จะให้กำลังเลนส์ทุก Meridians ที่เท่ากัน
Cylinder lens ผิวด้านหลังมีสองโค้งที่ไม่เท่ากันและมีหนึ่งโค้งที่เท่ากับด้านหน้า ทำให้มีหนึ่ง Meridian ที่ไม่มีกำลังเลนส์ และเป็น Plano sphere และ Axis ของค่าสายตา ในขณะที่อีก Meridian ที่ตั้งฉากจะมีกำลังเลนส์สูงสุด
Spherocylindrical lens คล้ายกับเลนส์ Cylinder แต่ไม่มีโค้งด้านหน้าและหลังที่เท่ากัน โดยมีหนึ่ง Meridian ที่มีกำลังเลนส์สูงสุด และอีกหนึ่ง Meridian ที่ตั้งฉากกันมีกำลังเลนส์ต่ำสุด


วิธีการเขียนค่ากำลังเลนส์และองศาเอียง
หลักเกณฑ์ทั่วไป
-    ระบุเครื่องหมายแสดงชนิดเลนส์ไว้ข้างหน้า “+” สำหรับเลนส์บวก และ “–“ สำหรับเลนส์ลบ
-    ค่ากำลังที่น้อยกว่าหนึ่งต้องมี “0” นำหน้าเสมอ เช่น +0.25, -0.50
-    ใช้ทศนิยม 2 ตำแหน่งและเป็นเศษส่วนของ 8 เช่น 0.12, 0.25, 0.37, 0.50 เป็นต้น
-    Sphere ที่มีค่าเท่ากับ 0 ให้เขียนแทนด้วย Plano หรือ pl
-    อาจระบุหน่วย D หรือ DS ได้ เช่น -1.00 D หรือ -1.00 DS
-    ไม่ต้องระบุหน่วย
-    ถ้าไม่มีค่าสายตาเอียงก็ไม่ต้องเขียนแสดงอะไร
-    ระบุองศาด้วย 3 ตัวเลข เช่น 005, 090, 180, 120
-    มีค่าตั้งแต่ 0 ถึง 180 โดยองศาเอียง 0 ให้ใช้ 180 แทน
-    มีเครื่องหมาย “x” นำหน้าเสมอ
-    ไม่ต้องระบุสัญลักษณ์ขององศา
ค่าสายตาสามารถเขียนได้อยู่ 3 รูปแบบ คือ
-    Minus cylinder form
-    Plus cylinder form
-    Cross cylinder form
-    Plus cylinder form    SPH +CYL xAX        เช่น -3.00 +2.00 x90
เราสามารถเปลี่ยนค่าสายตาจากรูปแบบหนึ่งไปอีกรูปแบบได้โดยให้ผลลัพธ์ที่เหมือนกันอยู่ 2 วิธี คือ Optical cross และ Flat transposition
Optical cross หรือเรียกอีกอย่างหนึ่งว่า Power cross เป็นการนำค่าสายตามาเขียนให้อยู่ในรูปแบบพิกัดฉาก โดยใช้เส้นตั้งฉากแทน Meridians พร้อมระบุกำลังและองศา
ตัวอย่าง Optical cross ของค่าสายตา -1.00 -2.00 x180

(Strongest meridian คือแกนที่มีกำลังลบมากสุดหรือกำลังบวกน้อยมากสุด ส่วน Weakest meridian คือแกนที่มีกำลังลบน้อยสุดหรือกำลังบวกมากสุด)
-    เลือก Weakest meridian เป็นค่า Sphere และ Axis เช่น -1.00 -CYL x180
-    ค่าสายตาเอียงเท่ากับผลต่างกำลังบน meridians  เช่น 3.00 / 1.00  เท่ากับ 2.00
-    ใส่ค่าหมายลบหน้าค่าสายตาเอียง เช่น -2.00
-    ค่าสายตาที่ได้เท่ากับ -1.00 -2.00 x180
วิธีการเขียนค่าสายตาแบบ Plus cylinder form จากตัวอย่างด้านบน
-     เลือก Strongest meridian เป็นค่า Sphere และ Axis เช่น -3.00 +CYL x90
-    ค่าสายตาเอียงเท่ากับผลต่างกำลังบน meridians เช่น 3.00 / 1.00 เท่ากับ 2.00
-    ใส่ค่าหมายบวกหน้าค่าสายตาเอียง เช่น +2.00
-    ค่าสายตาที่ได้เท่ากับ -3.00 +2.00 x90
วิธีการเขียน Optical cross จากค่าสายตาแบบ Minus cylinder form
ตัวอย่างเช่น ค่าสายตา -3.00 -1.00 x45
-    สร้างเส้นตั้งฉาก 2 เส้น แทน Strongest และ Weakest meridians
-    ระบุกำลัง Sphere และ Axis ลงบน Meridian เดียวกัน
-    ระบุอีก Meridian เท่ากับผลรวมของ Sphere กับ Cylinder พิจารณาเครื่องหมาย และองศาที่ห่างไป 90 และไม่เกิน 180

Flat Transpositions
Flat transpositions เป็นวิธีการแปลงไปมาระหว่าง Plus / Minus cylinder form ใช้กรณีที่ได้ใบสั่งจ่ายค่าสายตาแบบ Plus cylinder form ต้องการเปลี่ยนเป็น Minus cylinder form เพื่อการสั่งเลนส์และการประกอบแว่นสายตา
ขั้นตอนในการทำ Flat transpositions
-    Sphere        เท่ากับ    ผลรวมของ Sphere กับ Cylinder เดิม โดยพิจารณาเครื่องหมาย
-    Cylinder    เท่ากับ    ค่า Cylinder เดิม แต่เปลี่ยนเป็นเครื่องหมายเป็นตรงกันข้าม
-    Axis        เท่ากับ    องศาที่ห่างไป 90 และไม่เกิน 180
Minus cylinder form    = (-2.00+1.00) -1.00 x(85+90)        
= -1.00 -1.00 x175
Plus cylinder form    = (-1.00-2.00) +2.00 x(180-90)
= -3.00 +2.00 x90

สรุป
การเขียนค่าสายตาที่ถูกต้องนับว่ามีความสำคัญในการสื่อสาร ป้องกันความผิดพลาด และสร้างความเข้าใจที่ตรงกัน ปัจจุบันนิยมเขียนค่าสายตาในรูปแบบ Minus cylinder form บางกรณีที่พบค่าสายตาแบบ Plus cylinder form สามารถใช้วิธี Flat transpositions ในการแปลงให้เป็นค่าสายตาแบบ Minus cylinder form

นายวิชัย ลัคนาทิน
นักทัศนมาตร, O.D.

หนังสืออ้างอิง
Ellen Stoner, Optical Formulas Tutorial, 2nd, 2005